Úc gây dựng liên kết mới
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.Có được mời thừa phát lại lập vi bằng, khi làm việc với cơ quan nhà nước?
Năm ngoái, Jang Da Ah (tên thật Jang Jin Young) bùng nổ với nhân vật "ác nữ" Baek Ha Rin trong sê ri Trò chơi kim tự tháp (Pyramid Game). Ngay với vai diễn đầu tay này, người đẹp tuổi Tỵ đã ghi dấu ấn mạnh mẽ và thắng giải Tân binh xuất sắc nhất tại Asia Artist Awards (AAA) 2024.Cũng nhờ đó, Jang Da Ah nhanh chóng thoát khỏi cái bóng quá lớn của cô em gái ruột Jang Won Young, nữ thần tượng Kpop đình đám và là thành viên nhóm nhạc Ive. Hai chị em có giọng nói và ngoại hình tương đồng. Họ đều có vẻ đẹp sang chảnh, gương mặt trắng sáng cùng vóc dáng mảnh mai. Đồng thời, Jang Da Ah đang trực thuộc King Kong by Starship, đơn vị chuyên về diễn viên của Starship Entertainment, công ty chủ quản của Jang Won Young.Chia sẻ với tờ Star News (Hàn Quốc), Jang Da Ah khẳng định cô đang có một cuộc sống mà bản thân mơ ước và rất hạnh phúc, nhưng luôn tự nhủ bản thân đừng quá phấn khích mà hãy luôn làm việc chăm chỉ. Khi nhận về "cơn mưa" lời khen về diễn xuất cũng như được đánh giá là một trong những nữ diễn viên triển vọng của xứ kim chi, mỹ nhân 10X này cho biết những bình luận tích cực là nguồn cảm hứng cho mình. "Tôi biết ơn từng phản hồi từ khán giả. Tôi cố gắng biến những lời tốt đẹp thành năng lượng tích cực và chuyển bình luận tiêu cực thành bài học để bản thân rút kinh nghiệm", Jang Da Ah bày tỏ. Tính đến nay, chị gái của Jang Won Young chưa có dự án mới sau Trò chơi kim tự tháp. Jang Da Ah tiết lộ cô và ê kíp đang tìm kiếm một nhân vật phù hợp để trở lại màn ảnh. Nhiều fan mong chờ vào màn tái xuất của Jang Da Ah trong năm tuổi của mình.Cùng sinh năm 2001 như Jang Da Ah, nhưng Jo Yu Ri có kinh nghiệm hoạt động nghệ thuật nhiều hơn. Cô được biết đến khi tham gia chương trình Produce 48 (2018) của Mnet và về hạng 3, ra mắt trong nhóm nhạc nữ IZ*One vào tháng 10 cùng năm. Jo Yu Ri đảm nhận vai trò giọng ca chính của nhóm và cũng trở thành gương mặt quen thuộc với fan Kpop. Từ khi IZ*One tan rã vào năm 2021, cô đẩy mạnh hoạt động cá nhân, ra mắt album solo và lấn sân sang diễn xuất. Năm 2024, Jo Yu Ri gây chú ý khi vào vai người chơi 222 Kim Jun Hee phim Trò chơi con mực (Squid Game) 2. Nữ ca sĩ, diễn viên 24 tuổi bộc lộ được tâm lý và tình cảnh phức tạp của nhân vật, một cô gái trẻ đang mang thai nhưng đành phải tham gia trò chơi đánh đổi sinh mạng để kiếm tiền. Hậu cơn sốt Trò chơi con mực 2, độ phổ biến của Jo Yu Ri tăng lên đáng kể. Bằng chứng là lượng người theo dõi cô trên Instagram từ 1,5 triệu (trước khi phim chiếu) đã lên gần 4 triệu (sau khi tác phẩm ra mắt) và nay đang ở mốc 5,4 triệu (tính đến sáng 30.1). Vì thế, Trò chơi con mực 2 đánh dấu cột mốc quan trọng trong sự nghiệp của Jo Yu Ri. Cựu thành viên IZ*One nói với tờ Xports News (Hàn Quốc) về dự định trong năm tuổi của mình: "Tôi sẽ làm việc chăm chỉ để có một năm tràn đầy năng lượng với nhiều hoạt động nghệ thuật khác nhau. Tôi sẽ trở lại với Trò chơi con mực 3 và một album mới. Mọi người hãy đón chờ nhé!".Khán giả cũng rất mong đợi nhân vật Kim Jun Hee sẽ có cái kết có hậu trong Trò chơi con mực 3, đồng thời kỳ vọng vào diễn xuất của Jo Yu Ri ở mùa phim này. Squid Game 3 dự kiến lên sóng vào nửa đầu năm nay.
Lòng của đất
Một nhóm các công ty do tỉ phú Elon Musk dẫn đầu vừa cho hay họ đã đề nghị mua lại tổ chức phi lợi nhuận kiểm soát OpenAI, công ty sở hữu ứng dụng trí tuệ nhân tạo ChatGPT, với giá 97,4 tỉ USD.Đây được xem là một động thái trong cuộc chiến của tỉ phú này nhằm ngăn chặn công ty khởi nghiệp AI này chuyển đổi thành công ty vì lợi nhuận, theo Reuters đưa tin ngày 11.2. Nhóm do ông Musk đứng đầu bao gồm Công ty xAI của ông, Baron Capital Group, Emanuel Capital và nhiều công ty khác.Luật sư Marc Toberoff của ông Musk cho hay đề nghị đã được chuyển cho ban giám đốc OpenAI. "Không, cảm ơn. Nhưng chúng tôi sẽ mua Twitter (mạng xã hội X) với giá 9,74 tỉ USD nếu ngài muốn", lãnh đạo Sam Altman của OpenAI viết trên X, dường như phản hồi đề nghị mua OpenAI. Ông Musk, người đã mua X với giá 44 tỉ USD vào năm 2022, chỉ đáp trả nội dung một cách ngắn gọn, khi viết "kẻ lừa đảo". Ông Musk và ông Altman đã có nhiều tranh cãi, trong đó nhiều lần ông Musk kiện OpenAI. Trước đó, ông Musk là nhà đồng sáng lập OpenAI vào năm 2015 và đây là công ty phi lợi nhuận. Công ty đạt vị trí hàng đầu trong lĩnh vực AI khi ông rời đi vào năm 2018. Sau đó, ông lập công ty riêng là xAI vào năm 2023. "Chúng tôi đã tạo ra một cấu trúc riêng: một tổ chức vì lợi nhuận, được kiểm soát bởi tổ chức phi lợi nhuận, với mức chia sẻ lợi nhuận được giới hạn cho các nhà đầu tư và nhân viên", OpenAI cho hay vào tháng 12.2024. Theo đó, sự thay đổi này sẽ yêu cầu công ty phải cân bằng lợi ích của các cổ đông, bên liên quan và công chúng theo hướng tránh xa mục tiêu phi lợi nhuận.
Tại Việt Nam, eSports đang phát triển nhanh, khi các đội tuyển thể thao điện tử Việt Nam liên tục có thành tích tốt ở sân chơi quốc tế. Tại SEA Games 31, eSports Việt Nam mang về 4 HCV và 3 HCB (nhất toàn đoàn), trong khi ở SEA Games 32, các VĐV đã giành 1 HCV, 2 HCB và 4 HCĐ. Giải thể thao điện tử sinh viên toàn quốc được kỳ vọng sẽ giúp eSports Việt Nam tìm kiếm nhân tài để bồi dưỡng, đào tạo, hướng tới những giải đấu quốc tế trong tương lai gần.
Đủ vị cá kho Hà Nội
Theo TechSpot, Apple vừa lên tiếng bác bỏ cáo buộc sử dụng dữ liệu ghi âm từ trợ lý ảo Siri để phục vụ quảng cáo mục tiêu, giữa bão dư luận nổ ra sau khi hãng đồng ý chi 95 triệu USD để dàn xếp một vụ kiện kéo dài 5 năm.Vụ kiện tập thể này cáo buộc Apple nghe lén các cuộc trò chuyện riêng tư của người dùng iPhone và các thiết bị khác thông qua Siri, ngay cả khi không kích hoạt bằng câu lệnh 'Hey Siri', từ đó chia sẻ dữ liệu với các nhà quảng cáo. Nguyên đơn cho rằng họ thường xuyên thấy quảng cáo về những sản phẩm, thương hiệu mà mình vừa nhắc đến trong các cuộc trò chuyện.Tuy nhiên, trong một bài đăng mới đây, Apple khẳng định "chưa bao giờ sử dụng dữ liệu Siri để xây dựng hồ sơ tiếp thị, chưa bao giờ cung cấp dữ liệu này cho quảng cáo và chưa bao giờ bán nó cho bất kỳ ai vì bất kỳ mục đích nào". Hãng cho biết Siri xử lý dữ liệu ngay trên thiết bị càng nhiều càng tốt, chỉ gửi một lượng dữ liệu tối thiểu đến máy chủ khi cần thiết, đồng thời không liên kết các tìm kiếm và yêu cầu với tài khoản Apple của người dùng.Apple cũng nhấn mạnh họ không lưu giữ các bản ghi âm tương tác với Siri, trừ khi người dùng chủ động cho phép để cải thiện Siri.Dù vậy, việc Apple chấp nhận dàn xếp với số tiền lớn khiến nhiều người tin rằng hãng ngầm thừa nhận hành vi sai trái. Vụ việc này một lần nữa dấy lên lo ngại về vấn đề quyền riêng tư trong thời đại công nghệ, khi mà các thiết bị thông minh ngày càng thu thập nhiều dữ liệu cá nhân.Trước đó, vào năm 2019, Apple từng vướng vào bê bối tương tự khi bị tố để nhân viên bên thứ ba nghe lén các bản ghi âm Siri, trong đó có cả thông tin nhạy cảm. Hãng đã phải xin lỗi công khai và điều chỉnh chính sách, cho phép người dùng lựa chọn có chia sẻ bản ghi âm hay không.Vụ việc của Apple cũng gợi nhớ đến những cáo buộc tương tự nhắm vào Facebook, khi mạng xã hội này bị nghi ngờ sử dụng micro trên điện thoại để nghe lén người dùng nhằm phục vụ quảng cáo. Facebook cũng nhiều lần phủ nhận cáo buộc này.
