Người Đà Lạt thương nhau
Tết Nguyên đán là thời điểm đầu của chu kỳ năm mới. Khi căn cứ vào các sử liệu và văn hóa dân gian, chúng ta khó xác định người Việt bắt đầu ăn tết vào dịp lập xuân từ khi nào; tuy nhiên, nhắc về nguồn gốc tết chúng ta lại có nhiều thông tin thú vị.PGS.TS Nguyễn Ngọc Thơ, Giảng viên cao cấp Viện Phát triển năng lực lãnh đạo, Đại học Quốc gia TP.HCM cho biết, người Việt cổ sớm hiểu và xác định Tết Nguyên đán là mở đầu cho một năm nông lịch nhờ vào khả năng nhận thức sự tuần hoàn của thời tiết và sự thích ứng của vụ mùa ngoài đồng. Từ thời cổ đại, khi tổ tiên người Việt nhận thức được sự chuyển giao của thời tiết và chu kỳ thời gian trong năm đã có một số hình thức sơ khai về việc xác lập chu kỳ tuần hoàn và tổ chức đón tết. Khảo cứu về phong tục của người Bách Việt cổ, trong đó có tổ tiên Lạc Việt, cho thấy ngày tết đầu năm trước đây rơi vào đầu tháng 11 âm lịch (ứng với tháng Tý), chứ không phải đầu tháng giêng (tháng Dần). Cụ thể, người Việt xưa không dùng số đếm để gọi ngày, tháng mà dùng Thiên can – Địa chi để gọi tên, chẳng hạn hết tháng Tý thì tới tháng Sửu, rồi đến Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi là hết một năm. Giờ Tý là giờ chuyển giao giữa hai ngày trong đêm, tháng Tý là tháng lạnh nhất trong năm - tháng 11, ứng với thời điểm Đông chí, thời điểm để bắt đầu một chu kỳ đếm mới. Lúc này mùa màng cũng đã kết thúc, người Việt xưa nghỉ ngơi để chờ đến khi thời tiết ấm lên mới tính tới việc gieo cấy mùa sau. Vì vậy, họ đã chọn đầu tháng Tý (tức tháng 11 âm lịch) để ăn tết. Tính từ đầu tháng 11 cho tới đầu tháng 5 năm sau là trọn 6 tháng; do đó, người Việt gọi Tết Đoan ngọ ngày mùng 5.5 âm lịch là Tết nửa năm. "Có giả thuyết cho rằng, tháng 11 ở Việt Nam trời chưa quá lạnh, người Việt cổ có thể tổ chức các hoạt động đón tết. Trong khi đó, ở Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản… tháng 11 là bắt đầu vào chính đông, quá lạnh không ăn tết được nên họ phải tính toán lựa chọn thời điểm tiết lập xuân để ăn tết, chính vì thế họ xác định tết âm lịch vào tháng Dần (tức tháng giêng, ngay trước hoặc sau tiết lập xuân). Họ xác định tháng Dần là tháng đầu năm, gọi là "Chính nguyệt" (tức tháng chính trong năm). Quá trình này diễn ra rất sớm trong lịch sử, dưới nhãn quan "di phong định tục" . Trong quá trình tiếp xúc văn hóa và hội nhập, người Việt cổ đã dần chuyển đổi tổ chức đón tết từ đầu tháng Tý (tháng 11) sang đầu tháng Dần (tháng giêng) như ngày nay vậy", PGS.TS Nguyễn Ngọc Thơ chia sẻ.Trước đây không lâu, một số làng quê ở Vĩnh Phúc, Phú Thọ - nơi được cho là vùng đất kinh đô xưa của nhà nước Văn Lang xưa của các vị vua Hùng còn lưu lại một số tập tục cổ (như tục ăn đất khoán hun khói, tục làm lễ mở cửa rừng...) gợi về ký ức của ngày tết cổ xưa vào đầu tháng 11 của người Việt cổ. Một số gia đình người Việt gốc Hoa ở Đồng bằng sông Cửu Long vốn có nền tảng Bách Việt cổ cũng tổ chức cúng tết Đông chí bằng chè trôi nước, bánh ngọt và trái cây, coi tết Đông chí là ngưỡng thêm tuổi mới của mọi người. Như đã nói, trên đây là một giả thuyết cần có nhiều khảo cứu hơn nữa để làm rõ hơn vấn đề.Theo PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thơ, khó có thể biết rõ người Việt xưa ăn tết thế nào nhưng cơ bản tết không thay đổi về ý nghĩa. Tết xưa còn lưu lại trong ký ức người Việt Nam hôm nay chỉ có thể là ký ức tết từ thời bao cấp hay ở giai đoạn đầu của cải cách – mở cửa mà thôi. Phong tục ngày tết xưa về cơ bản thể hiện sinh động các ý nghĩa tạ ơn đất trời, thần linh và tổ tiên, củng cố mối quan hệ vốn có của gia đình - dòng tộc, thực hiện các nghi lễ cổ truyền để chào đón năm mới và truyền dạy văn hóa cho các thế hệ con cháu, củng cố và mở rộng giao tiếp với láng giềng xung quanh, tổng kết – đúc kết kinh nghiệm của năm cũ và gửi gắm mong ước cho năm mới, chuẩn bị tâm thế mới cho năm làm việc tiếp theo. Nhìn chung, dù là tết xưa hay tết nay gì đi nữa thì ngày tết vẫn là dịp để chúng ta nhìn lại những thành quả của năm cũ và rút ra bài học cho năm mới (đối với cá nhân) và củng cố truyền thống gia đình và các mối quan hệ (đối với xã hội). Ông Thơ cho rằng, trước đây, cuộc sống hằng ngày chưa thật đủ đầy nên người ta mong đến tết để được nghỉ ngơi, ăn ngon, mặc đẹp. Vậy nên mới có câu:Cu kêu 3 tiếng cu kêuMong mau tới tết dựng nêu ăn chè.Còn ngày nay, cuộc sống no ấm hơn nên việc ăn mặc không là vấn đề nữa. Thay vào đó, sau một năm làm việc vất vả, dịp tết được nghỉ dài ngày, nhiều người quay về gia đình đoàn tụ và đón tết với gia đình trong khi không ít người muốn được nghỉ ngơi, giải trí, giao tiếp (không muốn các nghi lễ theo họ là "rườm rà"), hoặc đi du lịch..., nên dường như có sự chuyển dịch từ "ăn tết" sang "chơi tết". Dù vậy, dù là "ăn tết", "chơi tết" hay gì đi nữa thì các nghi lễ truyền thống trong dịp tết như cúng ông Táo, cúng tất niên và đ1n ông bà tổ tiên về ăn tết, cúng giao thừa, mừng tuổi ông bà cha mẹ, lì xì trẻ thơ, chúc tết dòng họ, láng giềng, thăm viếng thầy cô cũ thưở thiếu thời, tạ ơn những quý nhân đã giúp đỡ trong đời... vẫn được ưu tiên gìn giữ. Nói cách khác, các ý nghĩa cơ bản của ngày tết vẫn được giữ nguyên trạng qua phong tục và nghi lễ, việc tổ chức "ăn tết" hay "chơi tết" chỉ là hình thức thích ứng của cuộc sống đương đại. Cũng cần nhấn mạnh rằng, các phong tục, nghi lễ quan trọng trong mấy ngày tết chỉ đẹp khi chúng ta không tạo gánh nặng các thành viên gia đình, nhất là phụ nữ (chẳng hạn bắt buộc phải mâm cao cỗ đầy, nấu nướng phải tươm tất nhiều món, gánh nặng con cháu làm ăn xa quay về phải "lễ nghĩa" đầy đủ với cả họ, cả làng...). Tết là dịp sum vầy để củng cố hay xây đắp truyền thống gia đình, chúng ta cần chú ý đến nhu cầu được nghỉ ngơi, chơi tết của phụ nữ trong nhà và những người trẻ vốn đã vất vả ngược xuôi mưu sinh trong suốt năm qua. Theo nhà nghiên cứu văn hóa, dù là ăn tết hay chơi tết chúng ta cũng cần chú ý yếu tố về sự ấm cúng của gia đình, đặc biệt là những người có tuổi, ông bà cao tuổi vì ngày tết là khoảng thời gian thiêng liêng để các bậc cao niên được sống trong không gian thiêng liêng của gia đình, được tương tác, đối thoại và thể hiện lòng tôn kính, kính nhớ với tổ tiên. Đối với nhiều gia đình Việt Nam, bàn thờ tổ tiên những ngày tết phải đầy đủ lễ phẩm và nhang khói, có như vậy họ mới cảm thấy ấm cúng, an lòng. Vậy nên người trẻ mong muốn tổ chức chơi tết (như mời bố mẹ đi du lịch xa nhà chẳng hạn) phải lưu ý việc này."Do đó, nếu người trẻ mong muốn mời ba mẹ rời quê lên thành phố ăn tết hay cùng nhau đi du lịch đó đây mà ba mẹ từ chối thì không nên buồn, bởi ba mẹ và những người lớn trong nhà còn có những nhiệm vụ phải làm để giữ lửa, giữ phong tục, giao tiếp với người tổ tiên đã khuất", PGS.TS Nguyễn Ngọc Thơ lưu ý.Thêm vào đó, những ai đang làm bố làm mẹ cần chú ý tạo điều kiện để con trẻ được trải nghiệm không khí tết qua những tập tục cổ truyền như cùng bố mẹ tảo mộ ông bà, bài trí bàn thờ, dán liễn xuân, quây quần bên nồi bánh chưng/bánh tét và sum họp đêm giao thừa, được mặc trang phục đẹp nhất chúc tết ông bà cha mẹ, mừng tuổi dòng họ, láng giềng, khuyến khích các con biết thể hiện lòng biết ơn đối với gia đình, thầy cô, láng giềng. Tất cả những hình ảnh ấy sẽ kết thành ký ức tuổi thơ thật đẹp về ngày tết, sẽ theo các con suốt cuộc đời, và sẽ thôi thúc chúng thực hiện những điều tương tự đối với thế hệ sau nữa khi chúng trưởng thành.Nút thắt khó tháo gỡ ở Kosovo
Truyền thông Mỹ đưa tin nhiều thi thể đã được tìm thấy trong vụ máy bay chở khách va chạm với một chiếc trực thăng quân sự Black Hawk ở thủ đô Washington DC (Mỹ).Vụ việc xảy ra vào ngày 29.1 (giờ địa phương) khi chiếc máy bay chở theo 64 người lao xuống sông Potomac do va chạm trên không trung với chiếc trực thăng quân sự. Dẫn các nguồn tin địa phương, Đài CBS News cho biết ít nhất 18 thi thể đã được đưa lên khỏi dòng nước trong đêm băng giá. Chiến dịch tìm kiếm và cứu hộ rầm rộ đang được tiến hành, với những thợ lặn lao xuống dòng sông Potomac băng giá để tìm kiếm những người mất tích và xác 2 chiếc máy bay.Lãnh đạo Sở Cứu hỏa Washington DC John Donnelly cho hay khoảng 300 nhân viên cứu hộ đang làm việc trong điều kiện "cực kỳ khắc nghiệt" và không có nhiều dấu hiệu cho thấy họ hy vọng sẽ tìm thấy người còn sống."Chúng tôi sẽ ở ngoài đó cho đến khi nào cần thiết", Thị trưởng Washington DC Muriel Bowser phát biểu trong một cuộc họp báo.Liên đoàn Trượt băng nghệ thuật Mỹ cho biết một số vận động viên, huấn luyện viên và quan chức đã có mặt trên chuyến bay, trong khi các quan chức ở Moscow xác nhận cặp đôi người Nga Evgenia Shishkova và Vadim Naumov, từng giành chức vô địch đôi thế giới năm 1994, cũng có mặt trên máy bay."Thật không may, chúng tôi thấy rằng những thông tin đáng buồn này đang được xác nhận. Những người đồng hương khác của chúng tôi cũng có mặt ở đó", người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết.Theo Reuters, Điện Kremlin đã gửi lời chia buồn tới gia đình những người Nga thiệt mạng và cho biết hiện tại không có kế hoạch liên lạc nào giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump.Chiếc máy bay Bombardier do American Eagle - công ty con của American Airlines - vận hành đang tiến đến Sân bay Quốc gia Reagan sau khi khởi hành từ Wichita (bang Kansas) thì xảy ra va chạm vào khoảng 21 giờ ngày 29.1 (giờ địa phương).Các quan chức quân đội Mỹ cho biết chiếc trực thăng liên quan là loại Black Hawk chở 3 binh sĩ trong một "chuyến bay huấn luyện".Tổng thống Trump cho biết trong một thông cáo chính thức rằng ông đã được "thông báo đầy đủ" và nói thêm rằng "cầu Chúa ban phước lành cho linh hồn" các nạn nhân.Chưa đầy 4 giờ sau thảm họa, ông lên mạng xã hội để chỉ trích bộ phận kiểm soát không lưu, dù các quan chức khác nhấn mạnh rằng họ đang chờ đợi cuộc điều tra được tiến hành."Máy bay đang ở một đường bay hoàn hảo và bình thường đến sân bay. Chiếc trực thăng bay thẳng về phía máy bay trong một khoảng thời gian dài. Đêm trời trong, đèn trên máy bay sáng rực", ông viết trên nền tảng Truth Social của mình."Tại sao máy bay trực thăng không bay lên hoặc xuống, hoặc quay đầu. Tại sao tháp điều khiển không bảo máy bay trực thăng phải làm gì thay vì hỏi xem họ có nhìn thấy máy bay không. Đây là một tình huống tồi tệ mà có vẻ như đáng lẽ phải được ngăn chặn", nhà lãnh đạo viết.
'Vương quốc chuối' lao đao
Bộ LĐ-TB-XH đang lấy ý kiến về dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật BHXH về BHXH tự nguyện.Theo cơ quan soạn thảo, từ năm 2021 trở lại đây, việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện chững lại. Do đó, việc hỗ trợ tiền đóng là cần thiết để phát triển đối tượng tham gia BHXH đến năm 2030.Cơ quan soạn thảo đề nghị bổ sung nâng mức hỗ trợ tiền đóng đối với người tham gia BHXH tự nguyện và bổ sung nhóm đối tượng được hưởng mức hỗ trợ cao hơn.Theo khoản 2 điều 31 luật BHXH quy định, người tham gia BHXH tự nguyện được nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hằng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn. Mức hỗ trợ hiện nay đối với người tham gia BHXH tự nguyện là 99.000 đồng/tháng đối với người tham gia thuộc hộ nghèo và 82.500 đồng/tháng đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo; 33.000 đồng/tháng đối với người tham gia khác.Tại dự thảo, Bộ LĐ-TB-XH đề xuất 2 phương án quy định mức hỗ trợ tiền đóng cho người tham gia BHXH tự nguyện theo hướng tăng mức hỗ trợ và mở rộng đối tượng được hỗ trợ.Phương án 1, tăng mức hỗ trợ từ 30% lên thành 50% đối với người tham gia thuộc hộ nghèo; tăng mức hỗ trợ từ 25% lên thành 40% đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo; bổ sung đối tượng được hỗ trợ là người thuộc dân tộc thiểu số, với mức hỗ trợ 30%; tăng mức hỗ trợ từ 10% lên thành 20% đối với người tham gia khác.Đánh giá tác động của phương án 1, Bộ LĐ-TB-XH cho hay, ước tính tổng số tiền ngân sách nhà nước cần bố trí trong giai đoạn 2025 - 2030 để hỗ trợ người tham gia BHXH tự nguyện là 19.784 tỉ đồng, tương đương với số người tham gia BHXH tự nguyện của năm 2030 là 5,8 triệu người.Đối với phương án này, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ phải đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất (của quỹ BHXH). Ngoài việc tham gia để hướng đến việc thụ hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất thì người tham gia còn được hưởng chế độ thai sản (do ngân sách nhà nước đảm bảo). Do đó, lợi ích của người lao động khi tham gia BHXH tự nguyện được tăng thêm nhiều hơn.Như vậy, mức hỗ trợ đối với người tham gia thuộc hộ nghèo sẽ tăng thêm 66,67%; mức hỗ trợ đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo sẽ tăng thêm 60%; và đối tượng khác tăng thêm 100% so với quy định hiện hành. Ngoài ra, bổ sung đối tượng tham gia là người đang sinh sống tại xã đảo, huyện đảo theo quy định của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có mức hỗ trợ bằng mức hỗ trợ của hộ nghèo; đối tượng là người dân tộc thiểu số sẽ được hỗ trợ ở mức cao hơn so với nhóm đối tượng là người tham gia khác.Phương án 2, Bộ LĐ-TB-XH đề xuất giữ nguyên mức hỗ trợ theo quy định hiện hành, chỉ bổ sung thêm nhóm đối tượng tham gia là người dân tộc thiểu số được hỗ trợ ở mức cao hơn so với nhóm đối tượng khác và người đang sinh sống tại xã đảo, huyện đảo có mức hỗ trợ bằng hộ nghèo.Đối với phương án 2, tổng kinh phí ngân sách nhà nước cần bố trí thêm để thực hiện việc bổ sung hỗ trợ đối với các nhóm đối tượng bổ sung theo phương án này là 882 tỉ đồng, tương đương khoảng 150 tỉ đồng/năm.Theo cơ quan soạn thảo, phương án 2 về cơ bản chỉ tác động đến người tham gia là người dân tộc thiểu số, người đang sinh sống tại xã đảo, huyện đảo cho nên khuyến khích đối tượng này tham gia BHXH. Tuy nhiên, việc tham gia của các đối tượng này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Cạnh đó, trong giai đoạn này tác động của việc thực hiện chính sách theo phương án 2 đến hiệu quả phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện còn chưa cao.
Một quan chức Nhà Trắng ngày 21.2 cho biết Tổng thống Trump đã ký biên bản ghi nhớ chỉ thị Ủy ban Đầu tư nước ngoài tại Mỹ (CFIUS) hạn chế nguồn đầu tư của Trung Quốc vào các lĩnh vực chiến lược như công nghệ, theo Reuters.Theo đó, các tổ chức và cá nhân nước ngoài đang nắm giữ 43 triệu mẫu đất nông nghiệp tại Mỹ, gần 2% toàn bộ diện tích đất của Mỹ. Trong đó, Trung Quốc sở hữu hơn 350.000 mẫu đất nông nghiệp tại 27 tiểu bang. Nhiều năm qua, các tổ chức bất động sản và giới lập pháp Mỹ bày tỏ lo ngại việc nhà đầu tư nước ngoài mua đất đang đẩy giá đất nông nghiệp lên cao, đe dọa an ninh quốc gia.Chỉ thị của ông Trump cáo buộc các đối thủ nước ngoài như Trung Quốc đang khai thác nguồn vốn và "sự ngây thơ" của Mỹ để tài trợ và hiện đại hóa cho các chiến dịch quân sự, tình báo và an ninh của họ, đặt ra mối đe dọa trực tiếp cho an ninh Mỹ.Tổng thống Trump yêu cầu thiết lập các quy định mới để ngăn chặn các đối thủ nước ngoài như Trung Quốc khai thác nguồn vốn, công nghệ và kiến thức của Mỹ, đảm bảo rằng chỉ những khoản đầu tư nào phục vụ lợi ích của Mỹ mới được cấp phép.Bên cạnh đó, chính quyền Mỹ cũng sẽ cân nhắc ban hành quy định mới hoặc mở rộng hạn chế đầu tư của Mỹ sang Trung Quốc liên quan các công nghệ nhạy cảm như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, lượng tử, công nghệ sinh học, hàng không vũ trụ...Nhiều năm qua, nguồn đầu tư Trung Quốc tại Mỹ đã giảm mạnh. Theo hãng nghiên cứu độc lập Rhodium Group, đầu tư hằng năm của Trung Quốc tại Mỹ đã giảm từ 46 tỉ USD vào năm 2016 xuống còn chưa đầy 5 tỉ USD trong năm 2022.Phát biểu tại Nhà Trắng ngày 21.2, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ ban hành quy định mới để ngăn các công ty Mỹ thúc đẩy lợi ích quân sự của Trung Quốc và chặn các cá nhân liên kết với Bắc Kinh mua lại doanh nghiệp và tài sản quan trọng của Mỹ. Bên cạnh đó, Washington sẽ đẩy mạnh đánh giá môi trường đối với các khoản đầu tư hơn 1 tỉ USD tại Mỹ.
EU trong thế lưỡng nan với Bắc Kinh
Riêng tại TP.HCM, theo Đài Khí tượng thủy văn khu vực Nam bộ, từ ngày 13 - 16.5, mưa sẽ xuất hiện ở hầu khắp các quận huyện trên địa bàn; xác suất mưa phổ biến từ 60 - 70%, tuy nhiên nhiệt độ vẫn duy trì ở mức cao 35 - 36 độ C.
