Sống trong nỗi lo bờ biển sạt lở cuốn nhà
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.Giá vàng hôm nay 26.4.2024: SJC tăng lên gần 85 triệu đồng/lượng
Sản lượng cá chuồn nhiều, giá cả ổn định khiến ngư dân hứng khởi ra khơi, những vất vả của nghề biển vì thế cũng vơi bớt. "Đi biển quen rồi nên chúng tôi không thấy vất vả, nếu không đi biển cảm thấy chán lắm, không biết làm gì. Mùa này, cá chuồn nhiều, không hạ giá, chúng tôi lại càng có động lực bám biển", ông Nguyễn Minh Mẫn chia sẻ.
Chính phủ hối thúc thanh, kiểm tra, giám sát chặt chẽ thị trường vàng
Trong 6/8 đội ở bảng E (khu vực TP.HCM) đã chính thức lấy vé vào vòng play-off, đáng ngạc nhiên hiện có đến 3 đội là những gương mặt mới. Trong khi 2 đội cựu trào, Trường ĐH Văn Lang và Trường ĐH Nông Lâm TP.HCM đã dừng bước ngay vòng loại.3 đội là những gương mặt mới vào vòng play-off mùa lần III - 2025 cúp THACO, gồm các đội Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM (đứng đầu nhóm 3) với thành tích 3 trận toàn thắng, trong đó có trận thắng then chốt đội Trường ĐH Văn Lang tỷ số 1-0 ngày ra quân 29.12.2024; đội Trường ĐH Công nghệ Sài Gòn (nhóm 4) có 2 thắng, 1 hòa; và đội Trường ĐH Công nghệ TP.HCM (nhóm 5) cũng có 2 thắng, 1 hòa.Đội đương kim vô địch Trường ĐH Sư phạm TDTT TP.HCM (nhóm 1) vào vòng play-off, sau khi lội ngược dòng ngoạn mục để giành ngôi đầu bảng sau khi đội Trường ĐH Giao thông vận tải TP.HCM với tỷ số 0-2 ở trận ra quân. Đội bóng của HLV Phạm Thế Vinh tthắng đội Trường ĐH Tài chính - Marketing tỷ số 7-1, và thắng đội Trường CĐ Bách khoa Sài Gòn tỷ số 3-0 để đi tiếp.đi tiếp đầy ngoạn mục2 đội còn lại là Trường ĐH Văn Hiến (nhóm 2) và Trường ĐH Bách Khoa - ĐH Quốc gia TP.HCM (nhóm 6), đều quá xứng đáng đi tiếp khi cùng có 3 trận toàn thắng ở nhóm đấu của mình. Đặc biệt, đội Trường ĐH Bách Khoa - ĐH Quốc gia TP.HCM dưới sự dẫn dắt của HLV Nguyễn Văn Tuấn, cựu cầu thủ đội CSG trước đây, càng thi đấu càng hay và trở nên mạnh hơn so với mùa lần II - 2024.Một đội cựu trào nữa cũng có thể giành vé vào vòng play-off là đội Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM (nhóm 7), nếu hòa hoặc thắng đội Trường ĐH Kinh tế TP.HCM trong trận then chốt lúc 15 giờ ngày 11.1.Ở suất đội hạng nhì có thành tích tốt nhất trong 7 nhóm đấu ở vòng loại bảng E (khu vực TP.HCM), hiện đội Trường ĐH Sài Gòn (7 điểm, hiệu số +6) xếp nhì nhóm 5, đang dẫn đầu và có nhiều khả năng sẽ giành vé đi tiếp. Hai đội cựu trào Trường ĐH Văn Lang (6 điểm, hiệu số +19) và Trường ĐH Nông Lâm TP.HCM (6 điểm, hiệu số +13) dù rất cố gắng giành các trận thắng có tỷ số kỷ lục ở lượt cuối, nhưng đã hết hy vọng.
Trong khi thị trường miền Bắc trầm lắng vì mức giá bình quân đang khá cao thì những khu vực có giá heo hơi thấp hơn tiếp tục tăng trên diện rộng. Tại miền Trung và Tây nguyên, giá heo hơi Bình Thuận tăng 2.000 đồng lên 65.000 đồng/kg. Các địa phương cùng tăng 1.000 đồng có Thanh Hóa và Lâm Đồng đạt 65.000 đồng/kg và Ninh Thuận lên 64.000 đồng/kg. Những địa phương còn lại giữ giá heo hơi dao động từ 63.000 - 65.000 đồng/kg.
Hương vị quê hương: Mát lành canh mực nấu mồng tơi
Nếu người trẻ không biết những cách thức sau để phòng ngừa thì nhồi máu cơ tim không chỉ là nguy cơ lớn về sức khỏe mà còn đối với cuộc sống.Nhồi máu cơ tim là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu, đặc biệt là ở những người có các yếu tố nguy cơ cao như bệnh lý tim mạch, tiểu đường, huyết áp cao, hoặc hút thuốc lá.Theo bác sĩ Lê Thị Huyền Trang, Phó trưởng khoa Hồi sức cấp cứu nội tim mạch, Bệnh viện Tim Tâm Đức (TP.HCM), mức độ nguy hiểm của nhồi máu cơ tim phụ thuộc vào mức độ tắc nghẽn của động mạch nuôi cơ tim và mức độ tổn thương của cơ tim. Khi phần cơ tim bị tổn thương càng lớn, hậu quả để lại càng nghiêm trọng, thậm chí có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.Ngày mới với tin tức sức khỏe mời bạn xem tiếp nội dung bài Cần chú ý những cách sau để phòng ngừa nhồi máu cơ tim trên tin tức sức khỏe Thanh Niên Online ngày mới 6.1. Bạn cũng có thể xem thêm những tin bài khác về nhồi máu cơ tim như: Bác sĩ: Bệnh nhân nhồi máu cơ tim đang trẻ hóa, chú ý các dấu hiệu sau; Nhồi máu cơ tim do tập luyện quá sức...Thời tiết trở lạnh không chỉ làm giảm khả năng miễn dịch mà còn làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe như tăng huyết áp, hen suyễn, phổi tắc nghẽn mạn tính. Người già, trẻ nhỏ là nhóm dễ bị tổn thương khi thời tiết thay đổi.Những người đang bị viêm khớp hay đau khớp cũng sẽ cảm thấy khó chịu khi trời trở lạnh. Trời lạnh sẽ khiến khớp xương của họ dễ bị viêm, đau và cứng khớp, theo chuyên trang sức khỏe Medical News Today (Anh).Để bảo vệ sức khỏe, mọi người có thể áp dụng những cách sau:Kiểm soát hen suyễn. Các chuyên gia cho biết kiểm soát hen suyễn khi mùa đông đến là điều rất quan trọng với sức khỏe đường hô hấp. Điều đầu tiên là người bệnh cần thảo luận với bác sĩ và dùng thuốc theo đúng chỉ định.Ngày mới với tin tức sức khỏe mời bạn xem tiếp nội dung bài 4 cách cần làm để bảo vệ sức khỏe khi thời tiết lạnh trên tin tức sức khỏe Thanh Niên Online ngày mới 6.1. Bạn cũng có thể xem thêm những tin bài khác về thời tiết lạnh như: Giải pháp hữu ích giúp người cao tuổi ngủ ngon hơn vào mùa đông; Bác sĩ chỉ mẹo hiệu quả để kiểm soát tăng huyết áp khi trời trở lạnh...Các mảng xơ vữa sẽ âm thầm tích tụ trên thành động mạch trong nhiều năm. Trong khoảng thời gian này, người bệnh sẽ không xuất hiện bất kỳ triệu chứng gì, theo chuyên trang sức khỏe Verywell Health (Mỹ).Mảng xơ vữa sẽ trở nên dày hơn, giảm độ đàn hồi và ngày càng cứng lại, dẫn đến tình trạng xơ cứng động mạch. Tình trạng này cũng có thể gây tổn thương động mạch và hình thành cục máu đông. Cục máu đông nếu di chuyển đến tim sẽ gây đau tim, đến não sẽ gây đột quỵ và đến phổi gây thuyên tắc phổi.Xơ vữa động mạch là một trong những nguyên nhân lớn nhất gây đau tim và đột quỵ. Vì các mảng xơ vữa sẽ làm giảm lưu thông máu trong thành động mạch, khiến lượng máu đến tim giảm đi. Hệ quả của tình trạng này là khiến nhịp tim bất thường.Ngày mới với tin tức sức khỏe mời bạn xem tiếp nội dung bài Tại sao xơ vữa động mạch được gọi là 'kẻ giết người thầm lặng'? trên tin tức sức khỏe Thanh Niên Online ngày mới 6.1. Bạn cũng có thể xem thêm những tin bài khác về đột quỵ như: Liên tiếp các ca đột quỵ sau khi tắm khuya; Phát hiện bài tập giúp người tuổi 50 phòng đột quỵ...Ngoài ra, trong ngày thứ hai 6.1 còn có nhiều tin bài sức khỏe khác như: 4 thói quen chăm sóc tóc cần phải tránh vì dễ làm tóc mỏng đi...Ngày mới với tin tức sức khỏe xin kính chúc các bạn một tuần mới nhiều sức khỏe và làm việc hiệu quả.
